Trzy autorki, trzy filmy dokumentalne. Dzisiejszy Sobotni Slow Seans o tym jak pisać spędzam z Joan Didion, Norą Ephron i Susan Sontag.
Filmy dokumentalne poświęcone każdej z tych autorek są dostępne w popularnych serwisach: Netflix i HBO GO. Każdy z nich łączy to, co jest mi w tej chwili najbliższe: wskazówki dotyczące pisania, miłość do słowa pisanego oraz przepis na to jak wieść twórcze życie.
Co łączy te trzy bohaterki? Ich prace są uznawane za przełomowe w dziennikarstwie (Didion), scenariopisarstwie (Ephron) oraz humanistyce (Sontag). Życie każdej z pisarek przerzuca pomost między dwoma amerykańskimi wybrzeżami: Los Angeles i jego okolice na zachodzie oraz Nowy Jork na wschodzie. Opowieści o sukcesie łączy też rola przypadku i uchwycenie wyjątkowej szansy.
Jak pisać – lekcje od matki
W każdym z filmów przewija się figura matki – wpływającej na rozwój autorki swoją obecnością, specyficznym zachowaniem albo nieobecnością i nagłym pojawieniem się. Zarówno Joan Didion, jak i Nora Ephron mówią o wpływie matek na swoje pisarstwo. Joan Didion wspomina, że to matka dała jej pierwsze narzędzia i pierwszą zachętę:
„Mój pierwszy zeszyt to Big 5 podarowany mi przez matkę z sugestią, żebym przestała narzekać i nauczyła się zabawiać sama siebie, spisując swoje myśli.”
W przypadku Nory Ephron decydujący okazał się sposób patrzenia na świat, sugerujący, że materiał do opisania jest wszędzie:
“W dzieciństwie raz po raz słyszałyśmy od mamy: ‘Wszystko jest opowieścią’. Kiedy wracałam do domu nieszczęśliwa, bo chłopak nie poprosił mnie do tańca albo rozerwała mi się sukienka – najgorsze tragedie w życiu – mama zwykła mówić: ‘Wszystko jest opowieścią’. Teraz rozumiem jej słowa tak: kiedy poślizgniesz się na skórce banana, ludzie się z ciebie śmieją. Ale jeśli o tym opowiadasz – to stajesz się wesoły. Jesteś bohaterem śmiesznej historyjki, a nie ofiarą”.
W filmie o Susan Sontag mowa jest głównie o nieobecności matki i jej powrocie do Ameryki, a także o tym, jak jej związek z nowym partnerem pozwolił Susan na zmianę nazwiska, nowe otwarcie, kształtowanie nowej tożsamości.
Chwytanie i wykorzystanie okazji
Pisarki z jednej strony podążają ustaloną dla swojej klasy ścieżką: idą na studia, piszą pierwszą powieść, bo – jak mówi Joan Didion – tak się po prostu robiło, tego oczekiwano, ale też chwytają wyjątkowe okazje. Joan Didion swój głośny esej dla Vogue’a „Self-respect: Its Source, Its Power”, opublikowany w 1961 roku napisała, bo autorka, u której zamówiony został tekst, nie dostarczyła go na czas.
Nora Ephron przełomową pracę dostała dzięki strajkowi mediów. Parodiując głównego felietonistę New York Post pokazała się jako wyjątkowo zdolna autorka i dzięki temu dostała posadę w dzienniku, który pierwotnie chciał ją pozwać za dokonanie tej parodii. Susan Sontag swój przełomowy tekst napisała o campie – zjawisku, o którym nikt nie pisał tak dogłębnie, tak zdecydowanie. Dostrzeganie, chwytanie okazji i pełne jej wykorzystanie jest podkreślone w każdej z tych historii.
Odporność na niepowodzenie i krytykę
Równie ważna wydaje się odporność na niepowodzenie, czy krytykę. O swojej pierwszej książce Joan Didion mówi: “Sprzedało się może 11 egzemplarzy”, zaś “The Benefactor”, debiutancka powieść Susan Sontag został w jednej z recenzji opisany jako “mętne tłumaczenie z innego języka”, co jednak nie powstrzymało jej przed dalszym pisaniem, także pisaniem fikcji, nawet jeśli uznanie zdobyły przede wszystkim jej eseje.
W trzech filmach dokumentalnych znaleźć można wiele wskazówek dotyczących procesu pisania, ale i przesłanie, by samemu procesowi zaufać. Postanowiłam je zebrać w punktach, zaznaczając, od której z autorek pochodzą cytaty lub wskazówki.
Jak pisać – co mówią autorki
Jak pisać #1 – Obserwuj
Zbieranie materiału, szukanie inspiracji, notowanie opowieści – jak by tego nie nazwać, wymaga otwartej głowy i uważności. Susan Sontag mówi wręcz, że do pisania przyciąga ją właśnie “sposób, w jaki trzeba zwracać uwagę na świat. Jesteś narzędziem, które dostraja się do rzeczywistości.” Dla pisarza wszelkie słowa, zachowania, zdarzenia mają swój potencjał: “Pisarze są kanibalami. Jeśli opowiesz zabawną historię przy obiedzie albo spotka cię coś dobrego, masz kłopot!” dowiadujemy się z opowieści o Norze Ephron, która z tych życiowych wątków czerpała pełnymi garściami.
“Lubię siedzieć i przyglądać się ludziom. Nie lubię zadawać pytań” dodaje Joan Didion, co może być w ustach dziennikarki zaskakujące, ale nie jest, gdy czytamy jej dogłębne analizy. Odpowiednio kształcony i ćwiczony, zmysł obserwacji jest bezcenny.
Jak pisać #2 – Czytaj
Uosobieniem tej porady jest Sontag Sontag wraz z jej żarłocznym wręcz pędem do książek:
“W Los Angeles znalazłam prawdziwą księgarnię. Pierwszą w moim księgarnianym życiu. “Pickwicka” przy bulwarze Hollywood. Chodziłam tam co kilka dni po szkole. Kupowałam, gdy mogłam, kradłam, gdy miałam odwagę. Musiałam mieć książki, widzieć je na półkach w swoim pokoiku. Moje domowe bóstwa, moje statki kosmiczne.”
Jak pisać #3 – Zacznij od czegoś prostego
Jeden z najsłynniejszych filmów według scenariusza Nory Ephron, czyli „Kiedy Harry poznał Sally”, to przykład rozwijania opowieści z bardzo niepozornego miejsca startowego:
“Rob [Reiner – reżyser] zaproponował, żebyśmy zrobili film o mężczyźnie i kobiecie, którzy zostają przyjaciółmi. Nie sypiają ze sobą, żeby nie zniszczyć tej przyjaźni. Potem lądują w łóżku i przyjaźń się kończy. To był punkt wyjścia.”
Jeśli nie znacie filmu, koniecznie zobaczcie, co wydarzyło się po drodze i jaki był punkt dojścia.
Jak pisać #4 – Zaufaj intuicji
Joan Didion tak opisuje proces powstawania swojej pierwszej powieści: “Nie miałam żadnego jasnego wyobrażenia jak to robić. Pisałam więc kawałek po kawałku.” W innym zaś miejscu autorka mówi: “[Historia] rozwija się w trakcie pisania. Nie wierzyłam w to, dopóki nie napisałam książki, ale tak jest.” Słowami Susan Sontag: “Pisarz ma wolną rękę. Może myśleć o wszystkim i we wszystko się wtrącać.”
Jak pisać #5 – Zamrażaj
Jedna z koleżanek Joan Didon opowiada w filmie o tym, jak Didion pracuje nad książką, aby była jak najlepsza. Jest to związane z zamrażarką i nie, to nie jest metafora: „Joan jest perfekcjonistką. Jeśli myśli o czymś i czuje, że utknęła, włoży rękopis w torbie do zamrażarki, a potem wraca do niego.”
Obok tych wątków w filmach znajdziecie też smaczki czysto obyczajowe – głośne przyjęcia, przyjaźnie i rozstania. Harrisona Forda w roli stolarza, nim został aktorem, albo Carla Bernsteina jako niewiernego męża, nie tylko słynnego dziennikarza śledczego doprowadzającego do ustąpienia prezydenta.
Nie tylko filmy – szukanie podpowiedzi jak pisać w opublikowanych pracach
Dokumenty o pisarkach są pełne podpowiedzi, twórczych doświadczeń i inspiracji. Stanowią też ciekawy punkt startowy i podpowiadają jak zagłębić się w twórczość tych pisarek. Najtrudniej dotrzeć do twórczości Joan Didion po polsku, bo jej prace były tłumaczone dość dawno i nie były wznawiane. Znak wydał wprawdzie “Rok magicznego myślenia”, ale warto tę lekturę odłożyć na czas już po poznaniu innych tekstów autorki. Eseje Susan Sontag w większości wydało wydawnictwo Karakter. Co zaś się tyczy Nory Ephron – mamy filmy, wiele z nich właśnie w serwisach VOD albo streamingowych.
Warto jednak, jeśli czytacie po angielsku, przeczesać internet i przeczytać online artykuły wspomniane w filmach, np.: słynny esej Joan Didion z Vogue’a „Self-respect: Its Source, Its Power” lub felieton Nory Ephron “A Few Words About Breasts” z Esquire.
Kadry i cytaty pochodzą z filmów:
- “Joan Didion: Wszystko w rozpadzie” – Netflix
- “Opowieść o Susan Sontag” – HBO GO
- “Wszystko jest opowieścią” – HBO GO
Podobne posty – zainspiruj się!
- Sobotni Slow Seans nr 7: blokada twórcza vs. pisarze - 12 listopada 2020
- Sobotni Slow Seans nr 6 – Jak pisać, czyli dokumentalne opowieści o pisarkach - 1 maja 2020
- Uziemieni, udomowieni - 14 kwietnia 2020